-----------Chính Trị Hay Không Chính Trị

Giáo Hội Công Giáo rõ ràng đứng trên chính trị, nhất là chính trị đảng phái. Đơn giản chỉ vì Chúa Kitô đã nói rõ: của Xêda, hãy trả cho Xêda; của Chúa, hãy trả cho Chúa (Mt 22:21); nước tôi không thuộc thế gian (Gioan 18:36)… Nhưng Ngài đã được sai xuống thế gian, đi vào thế gian, và sai những người theo Ngài vào thế gian ấy “như Cha đã sai con đến thế gian, thì con cũng sai họ đến thế gian” (Gioan 17:18). Ngài “không xin Cha cất họ khỏi thế gian, nhưng xin Cha gìn giữ họ khỏi ác thần” (Gioan 17:15).

Trong bối cảnh văn hóa ngày nay, mệnh đề cuối cùng trên đây chắc chắn không còn được hiểu theo nghĩa thụ động nữa, kiểu há miệng chờ sung. Bạn đọc không ai không nghe câu truyện vui về anh chàng chạy lụt. Cứ ngồi đọc kinh xin Chúa cứu giúp, không chịu sử dụng những phương tiện sẵn có, cuối cùng bị nước cuốn đi chết tuốt, dù đã leo lên đỉnh cao nhất trong vùng. Lên thiên đàng hỏi cớ sự, được Chúa giải thích: Ta cứu con bằng cách gửi ghe đến, hết ghe đến thuyền, rồi tầu cấp cứu, sau cùng là trực thăng, mà nào con có màng!

Người Công Giáo, ít nhất từ thời đức Gioan XXIII, ý thức rõ nhiệm vụ của họ là phải sử dụng những nén bạc Chúa trao để sinh ích gấp năm gấp mười. Trong những nén bạc ấy rõ ràng có những nén dành cho việc cải thiện xã hội về mọi phương diện, kể cả phương diện chính trị, bởi không còn chỗ nào, ác thần đông hơn ở đó. Cũng không đâu bằng ở đó, ác thần núp dưới mọi chiêu bài, mang đủ mọi mầu sắc, khuôn mạo, hình dáng.

Muốn thoát được chúng, ta không còn cách nào khác hơn là theo phương thức của Thánh Phaolô: hành động như một thân thể duy nhất, trong đó, không một thành phần nào không có vai trò và không vai trò nào được quyền “vênh váo” bất cần vai trò kia (1 Cor 12:12-30).

Giáo Hội Công Giáo, nhờ kinh nghiệm liên tục của hơn 20 thế kỷ qua, đã đưa ra được một bảng “phân công” thật nhịp nhàng giữa các vai trò trong Giáo Hội, giúp cho các bộ phận trong thân thể duy nhất kia vừa sống còn vừa hoàn tất được sứ mệnh “ở trong thế gian…nhưng không thuộc thế gian” (Gioan 17: 11,14). VietCatholic vừa có một bài giá trị của tác giả Lương Tâm cho thấy phần nào chức năng của các chi thể Giáo Hội trong sứ mệnh gìn giữ mình “khỏi ác thần”. Theo đó, soi sáng hoạt động chính trị rõ ràng là của hàng giáo phẩm mà các giáo sĩ là những người phụ tá đắc lực; còn hoạt động chính trị, nhất là chính trị đảng phái, trực tiếp là của hàng ngũ giáo dân. Chúng tôi không có ý nhắc lại những nguyên tắc căn bản ấy, chỉ xin trình bầy thêm một vài trường hợp điển hình

1. Trường Hợp Ba Lan

Bây giờ thì cả thế giới đều biết nhờ ai, Ba Lan đã thoát ách Cộng Sản. Ông Gobachev không ngần ngại chỉ rõ đó chính là đức Gioan Phaolô II. Những người thù ghét tòa Rôma cay đắng nhất, coi tòa này như nơi ngự trị của Kitô Giả (Anti-Christ), cũng phải nhìn nhận như thế. Điều ấy đã thành lịch sử, khỏi cần bàn cãi gì thêm. Nhưng ngài đã làm gì?

----------------------------------------Ngài đã soi sáng để người tín hữu Ba Lan hành động chính trị. Lời họ muốn nghe ngài nói đầu tiên từ ngai tòa Phêrô là lời “Đừng Sợ!”, được ngài long trọng nói với toàn bộ thế giới, không phải một mà ba lần tất cả, trong bài giảng Lễ Đăng Quang ngày 22 tháng 10 năm 1978: “Đừng sợ chào đón Chúa Kitô và nhìn nhận quyền lực của Ngài… Đừng sợ mở rộng cửa cho Chúa Kitô. Hãy mở rộng biên giới các quốc gia, các hệ thống kinh tế và chính trị, những cánh đồng bao la của văn hóa, văn minh và phát triển cho quyền lực cứu vớt của Ngài. Đừng sợ. Chúa Kitô biết ‘trong con người có gì’. Chỉ một mình Ngài biết điều ấy” (George Weigel, Witness To Hope, p.262).

Có điều cần nói ngay: con người nói những lời trên được Oleg Bogomolov, giám đốc Viện Kinh Tế Của Hệ Thống Xã Hội Chủ Nghĩa Thế Giới, mô tả vắn tắt trong phúc trình gửi Ủy Ban Trung Ương Đảng Cộng Sản Xô Viết như sau: cựu tổng giám mục Krakow là một tên khuynh hữu từng gây rối ở Ba Lan trong khi né không trực diện tấn công chủ nghĩa cộng sản (George Weigel, đã dẫn, tr.280). Người ta tin rằng thái độ ấy cũng đã được ngài mang từ Krakow tới Roma. “Karol Wojtyla không lên ngôi giáo hoàng với một kế hoạch tổng thể nhằm hủy diệt Liên Bang Xôviết hay đế quốc của họ. Ngài cương quyết đưa ra chứng tá công khai cho sự thật về thân phận con người chứa đựng trong Phúc Âm của Chúa Giêsu Kitô – và một triều giáo hoàng có hướng phúc âm như thế tất yếu sẽ chống đối các chủ nghĩa chống lại bản nhiên, cộng đồng và định mệnh con người vốn nằm sâu trong chủ nghĩa cộng sản” (George Weigel, đã dẫn, tr.281).

Con người này, ngày 2 tháng 6 năm 1979, đã trở lại quê cha đất tổ để nói những lời này: “sẽ không có một Âu Châu công chính nếu không có nền độc lập của Ba Lan trên bản đồ của nó”. Đẹp đẽ thay, làm điệp khúc cho bài diễn văn của ngài hôm ấy, không phải là nền độc lập của Ba Lan, mà là lời tuyên xưng “chúng tôi muốn Thiên Chúa, chúng tôi muốn Thiên Chúa trong gia đình, chúng tôi muốn Thiên Chúa trong trường học, chúng tôi muốn Thiên Chúa trong sách vở, chúng tôi muốn Thiên Chúa, chúng tôi muốn Thiên Chúa…” thỉnh thoảng lại được gần một triệu con người vang lên ở Công Trường Chiến Thắng đệm cho bài diễn văn kia. Người dân Ba Lan đã đồng hóa nền độc lập của họ với việc phá đổ chủ nghĩa cộng sản (George Weigel, đã dẫn tr.294-295).

Sự kết hiệp hài hòa giữa các vai trò trong Giáo Hội quả là tuyệt diệu. Bài diễn văn không chính trị, nó nguyên tuyền chỉ là lòng yêu nước. Chính trị hay không chính là điệp khúc.

Chính sự hài hòa kết hiệp ấy đã khơi lên phong trào đấu tranh của nghiệp đoàn và kế hoạch đàn áp của Xô Viết và tay sai. Một chiến dịch 2 ngày được hoạch định vào tháng 12 năm 1980: ngày đầu, hơn 12 sư đoàn Xô Viết, 2 sư đoàn Tiệp Khắc, và một sư đoàn Đông Đức sẽ di chuyển vào Ba Lan. Ngày hôm sau thêm 9 sư đoàn Xô Viết nữa. Tin trên của tình báo Mỹ được cố vấn an ninh của Jimmy Carter là Brzezinski thuyết trình cho đức Gioan Phaolô II ngày 7 tháng 12, nhấn mạnh rằng cuộc xâm nhập xẩy ra bất cứ lúc nào. Ngày 16, lòng yêu quê cha đất tổ buộc đức Giáo Hoàng phải can thiệp trực diện, dĩ nhiên vẫn ở trong cương vị của mình. Đó là lý do của bức thư thời danh gửi Leonid Brezhnev “Chủ Tịch Xô Viết Tối Cao Liên Bang Các Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết”:

Tôi muốn đề cập đến mối bận tâm của Âu Châu và của toàn thế giới liên quan tới sự căng thẳng do các biến cố nội bộ đang xẩy ra ở Ba Lan gây nên trong mấy tháng qua. Ba Lan là một trong các quốc gia ký tên trên Đạo Luật Kết Thúc Helsinki (Helsinki Final Act). Tháng 9 năm 1939, quốc gia này là nạn nhân đầu tiên của một cuộc gây hấn vốn là gốc rễ cho một thời kỳ chiếm đóng kinh hoàng kéo dài tới tận năm 1945. Trong suốt Thế Chiến II, người Ba Lan luôn xát cánh với các đồng minh của mình, chiến đấu trên mọi trận tuyến, và sự tàn phá khủng khiếp của cuộc tranh chấp này đã làm Ba Lan mất đi gần 6 triệu con em của mình: nghĩa là một phần năm dân số trước chiến tranh.

Bởi vậy, khi nghĩ tới những nguyên động lực nghiêm trọng của mối quan tâm do sự căng thẳng trong tình thế hiện nay ở Ba Lan gây nên, tôi yêu cầu ngài hãy làm mọi điều có thể làm được để cất đi tất cả những gì, theo ý kiến phổ quát ngày nay, từng làm cớ gây nên mối bận tâm kia. Điều này hết sức cần thiết để tạo hòa khí cho Âu Châu và thế giới. Tôi nghĩ rằng điều ấy chỉ có thể đạt được qua việc trung thành tuân theo các nguyên tắc long trọng của Đạo Luật Kết Thúc Helsinki, một Đạo Luật qui định các tiêu chuẩn để điều hành mối liên hệ giữa các quốc gia, nhất là nguyên tắc tôn trọng chủ quyền cố hữu cũng như nguyên tắc bất can thiệp vào việc nội bộ của mỗi quốc gia hội viên. Các biến cố xẩy ra ở Ba Lan trong mấy tháng qua là do nhu cầu cấp bách phải tái xây dựng kinh tế xứ sở, một nhu cầu cùng một lúc đòi hỏi phải có việc tái xây dựng luân lý dựa trên sự can dự có ý thức và đoàn kết mọi lực lượng của toàn thể xã hội.

Tôi tin tưởng ngài sẽ làm mọi sự có thể làm được ngõ hầu dẹp tan sự căng thẳng hiện nay để công luận chính trị có thể an tâm trước vấn đề hết sức tế nhị và khẩn trương như thế.

Tôi hết lòng hy vọng ngài sẽ độ lượng tiếp nhận và chú tâm xem sét điều tôi có nhiệm vụ trình bầy với ngài, xét vì tôi chỉ quan tâm tới lợi ích của hoà bình và hiểu nhau giữa các dân tộc.

Joannes Paulus PP.II

Vatican, 16 tháng 12 năm 1980.

Theo George Weigel, đây là bức thư duy nhất đức Gioan Phaolô II gửi cho Brezhnev, trong đó không có lời lẽ nào cho thấy ngài đe dọa sẽ bay về Ba Lan nếu Liên Sô xâm lăng quê hương mình, như lời đồn đại lúc ấy. Ngài không phải là người chịu đưa ra lời đe dọa kiểu đó. Chân lý bao giờ cũng được ngài coi như nguyên tắc hàng đầu trong mọi giao dịch, kể cả giao dịch quốc tế. Bởi ngài biết rõ muốn thoát ác thần, khí cụ duy nhất chính là sự thật (Gioan 17:17).

Lãnh tụ Lech Walesa

Ông Bob Santamaria

Ông Arthur Calwell

Một nhân vật Công Giáo hoạt động chính trị khác, qua đời trước Bob Santamaria, cũng được Tiểu Bang Victoria tổ chức tang lễ chính thức là Arthur Calwell. Ông này tuy về đường học vấn thua xa Bob Santamaria, nhưng lại thành danh không kém, có khi khá hơn là đàng khác, vì tuy ông chỉ học hết tương đương trung học nhưng sau đó đã trở thành lãnh tụ của Đảng Lao Động liên tiếp 7 năm trời từ Giống như Bob Santamaria, Arthur Calwell là một người công giáo nhiệt thành. Nhưng khác với Bob, ông là người say mê chủ nghĩa xã hội. Ông thuật lại kinh nghiệm giáp mặt với chủ nghĩa 1ây như sau: “Tình trạng [nghèo khổ] tại Tây Melbourne đánh động tôi sâu sắc đến nỗi tôi theo xã hội chủ nghĩa từ hồi rất trẻ và tôi thường cuốc bộ tới Thư Viện Công và ngấu nghiến đọc bất cứ sách vở gì có thể đọc được và thường thì thuộc loại cấp tiến… Tôi trở nên xác tín rằng xã hội chủ nghĩa là giải đáp duy nhất đối với các tồi tệ của chủ nghĩa tư bản… nhân loại dễ lầm lạc và tội lỗi nên ta sẽ không bao giờ có được một xã hội hoàn hảo” (Arthur Calwell, phỏng vấn của Mel Pratt. Oral History Programme, National Library of Australia, Melbourne, 20 May 1971).

Một điểm nữa khác với Bob Santamaria, Arthur Calwell chủ trương tách biệt giáo hội ra khỏi nhà nước. Cũng thời gian trên, ông được mẹ và dì đưa đi nghe những buổi diễn thuyết của tiến sĩ W. Maloney, người mà 36 năm sau ông nối nghiệp làm dân biểu đơn vị Melbourne. Ông thuật lại: “Quan tâm chính trị của tôi được thúc đẩy và các quan điểm của tôi thành hình khi tôi tham dự các buổi gặp gỡ tại Bờ Sông Yarra và trong các Phòng Hội Xã Hội Chủ Nghĩa… Tôi không có, và chưa bao giờ có, bất cứ khó khăn nào trong việc tách biệt các niềm tin tôn giáo của tôi ra khỏi các suy tư chính trị của mình, và tuân giữ cả hai thứ ấy bằng lương tâm của tôi” (Calwell, Be Just and Not Fear). Điều đáng nói ở đây ông là một trong ba học sinh được học bổng đi học tại Trường Trung Học Thánh Giuse năm 1909, nhờ vậy tốt nghiệp tương đương lớp 12 bây giờ. Học sinh kia tên Matthew Beovich, sau này làm tổng giám mục Adelaide, như đã nhắc trên này.

Khỏi cần nói, ta cũng biết sau đó ông gia nhập Đảng Lao Động rất sớm, “Đảng duy nhất luôn đặt quyền lợi Úc lên trên hết”. Năm 1931, ông được bầu làm Chủ Tịch Đảng Lao Động Victoria. Năm 1940, được bầu vào Hạ Nghị Viện Liên Bang và trở thành Tổng Trường Thông Tin của chính phủ John Curtin thời Thế Chiến II, nổi tiếng vì các biện pháp kiểm duyệt báo chí. Dưới thời chính phủ Ben Chiefly, ông là Tổng Trưởng Di Trú (đầu tiên), nổi tiếng với khẩu hiệu “tăng dân số hay diệt vong”, chỉ buồn là ông lại nhiệt liệt bênh vực chính sách “White Australia=Nước Úc Da Trắng” với câu bông đùa bất hủ “two Wongs do not make a white= hai anh wong không tạo thành một anh da trắng”. Khi Robert Menzies của Đảng Tự Do chiếm được quyền thành lập chính phủ vào năm 1949, ông rời chính trường, để rồi năm 1951, trở lại đảm nhiệm chức phó lãnh tụ Đảng Lao Động, dưới quyền tiến sĩ H.V. Evatt. Năm 1960, khi tiến sĩ Evatt rời bỏ chính trường, ông được bầu làm lãnh tụ Đảng, từ đó đến năm 1967 mới từ chức, sau khi không đánh bại được liên minh Tự Do và Quốc Gia.

Arthur Calwell đã không rời Đảng Lao Động trong các năm từ 1954 tới 1957 như phần lớn các đồng đạo công giáo khác nhân vụ Phân Rẽ. Có người cho vì ngôi sao của ông đang lên trong hàng ngũ đảng này. Nhưng như ta đã thấy, Calwell rất xác tín vấn đề tách biệt giáo hội ra khỏi chính trị. Ông từng viết cho Chiefly về “quyết tâm khai triển một xã hội gồm nhiều thành phần khác nhau (heterogeneous): một xã hội trong đó tính Ái Nhĩ Lan và Công Giáo La Mã được chấp nhận y như tính Anh quốc và Thệ Phản: trong đó gốc gác Ý được chấp nhận y như căn gốc Hy lạp, Hòa Lan hay bất cứ căn gốc nào khác. Ở đây, xin mở một ngoặc đơn để nói thêm về câu bông đùa đầy tính kỳ thị chủng tộc của ông. Tuy không dấu diếm khuynh hướng muốn duy trì căn gốc da trắng của nước Úc, một điều lúc ấy vẫn còn rất phổ thông, nhưng Calwell không hề kỳ thị chủng tộc theo nghĩa so sánh hơn kém. Ông chỉ dùng hai tên Wong và White theo nghĩa thời sự vì lúc đó một người Trung Hoa tên Wong đang bị đe dọa tống xuất một cách sai lầm, còn Thomas White lúc ấy là dân biều đơn vị Balaclava. Báo chí ác ý đã không viết hoa tên vị dân biểu này, cố tình cho người ta hiều Calwell muốn so sánh người Trung Hoa với người da trắng. Bản thân ông chủ trương phải kết án các hoạt động ác ý dựa trên cơ sở tôn giáo và chủng tộc vì chúng chỉ tạo nên bất hòa và cay đắng trong nước lẫn ở ngoại quốc (Tranh Luận Tại Quốc Hội, 184: 4911-4915). Trong chủ trương tách biệt giáo hội với nhà nước, ông bênh vực lập trường bênh vực việc các giáo dân được quyền nhận định các quyết định của Giáo Hội và các chính trị gia được quyền bác bỏ các vụ Giáo Hội chính thức pha mình vào chính trị. Ông cho rằng các tranh biện và to tiếng của ông đối với một vài vị chức sắc trong Giáo Hội chỉ thuộc phạm vi tài phán (jurisdictional) và tổ chức mà thôi. Ông trích dẫn Mt 22:15-22 và điều 116 của Hiến Pháp Úc.

Trong thập niên 1940, Bob Santamaria và Phong Trào của ông thường đồng hóa các Mục Tiêu Xã Hội Chủ Nghĩa của Đảng Lao Động với cộng sản. Calwell cho rằng chính “lòng tham và sự đần độn của chủ nghĩa tư bản đã khiến chủ nghĩa cộng sản lan tràn” (Tranh Luận Tại Quốc Hội 196: 627-632). Ông cho xuất bản tài liệu tựa là “Các Đức Giáo Hoàng Đã Nói Gì về Chủ Nghĩa Tư Bản, Giai Cấp Chủ Nhân Và Các Nghiệp Đoàn’ trong đó ông trích dẫn các thông điệp của các đức giáo hoàng, các tuyên bố của tổng giám mục Mannix và một số hồng y người Pháp, tờ Công Nhân Công Giáo của Melbourne và hai bình luận gia công giáo là Maisie và Barbara Ward. Năm 1950, trong bài trình bầy về sự can dự lâu đời của ông và của Đảng Lao Động trong việc chống lại chủ nghĩa cộng sản, ông trích lời đức Piô XI nói: “Gương mù lớn nhất trong thế kỷ 19 là ta đã đánh mất giới lao động trên thế giới”. Ông cũng cho rằng việc Santamaria đồng hóa các hoạt động chống cộng của mình với Giáo Hội Công Giáo chỉ làm sống lại cái quan điểm cho rằng Giáo Hội Công Giáo muốn kiểm soát một đảng chính trị. Hai điều nghịch lý xẩy ra là năm 1961, dưới sự lãnh đạo Đảng Lao Động của ông, Đảng Tự Do chỉ thắng sít sao nhờ phiếu ưu tiên (preferences) của Cộng Sản dồn cho.

Nghịch lý thứ hai, năm 1964, ông được Tòa Thánh ban tặng Huy Chương Hiệp Sĩ. Nhận định về những phản ứng của một số người công giáo chống đối việc ban tặng này, Calwell cho hay: “Tôi sợ rằng một số rất đông đồng đạo Công Giáo của tôi chỉ là những người sống vì khiếp đảm, ghét cộng sản, lo làm giầu, leo thang xã hội, đi tìm địa vị, bị tẩy não, sống khép kín. Đối với họ, đức giáo hoàng quá táo bạo và không khôn ngoan đủ trong các đối xử một đàng với thế giới không Công Giáo và đàng kia với một phần sáu cộng sản của thế giới”. Mới đây nhất, người ta hiểu tại sao ông được danh dự ấy. Tờ The Australian ngày 12 tháng 12 năm 2006 chạy hàng tít: Cố Lãnh Tụ Lao Động Ông Arthur Calwell, Trong Thế Chiến II, Bị Điều Tra Vì Đã Đặt Lòng Trung Thành Công Giáo Của Ông Lên Trên Lợi Ích Quốc Gia Lúc Làm Ti63ng Trưởng Dưới Thời Chính Phủ Curtin.

Kết Luận:

Kinh nghiệm Ba Lan đưa lại kết quả tốt đẹp là nhờ sự kết hiệp hài hòa giữa các vai trò trong Giáo Hội. Người giáo dân ở đấy biết vận dụng các giáo huấn và hướng dẫn của hàng giáo phẩm để hành động không cần loay hoay ngồi chờ các linh mục ra tay trước, và nhất là khi thất bại, không tìm con dê tế thần để trút giận. Trường hợp Úc Châu, có người đã lợi dụng chiêu bài “nguy cơ cộng sản” để thúc đẩy hàng giáo phẩm phải chính thức bước vào lãnh vực chính trị đảng phái. Họ đã thất bại nặng nề. Từ điển bách khoa Wikipedia cho hay: về cuối đời, Bob Santamaria nhiều lần thú nhận sự nghiệp chính trị của ông là một thất bại hòan toàn.

Vũ Văn An